LKB – Ngày 5/10/2025, giữa nhịp sống hiện đại, khi những giá trị văn hóa truyền thống đang được khơi dậy mạnh mẽ trong lòng mỗi người Việt, trong đó có quê hương Làng Kim Bảng, bài viết “Nhớ lại và suy ngẫm – Về ngôi chùa Kim Bảng” của ông Nguyễn Ngọc Lân, người con quê hương làng Kim Bảng, Phú Điền, Nam Sách, Hải Dương xưa, nay là Làng Kim Bảng, xã An Phú, TP. Hải Phòng, đã gợi lại một mạch nguồn ký ức thiêng liêng. Bằng lời kể chân thành, xúc động và thấm đượm tinh thần nhân văn, ông đưa người đọc trở về với những năm tháng kháng chiến gian khổ, nơi ngôi chùa Kim Bảng (mà theo tư liệu ông biết được, còn gọi là Chùa Tĩnh Quang) không chỉ là chốn nương náu của dân làng mà còn là chứng nhân của lòng dân, của cách mạng. Từ hồi ức ấy, thế hệ con cháu hôm nay thêm trân trọng cội nguồn, tự hào về truyền thống quê hương, và chung tay cùng Chi bộ thôn, các con em Kim Bảng, nhân dân xa gần tiếp tục tôn tạo, phục dựng ngôi chùa làng – biểu tượng văn hóa tâm linh và tinh thần đoàn kết của một miền quê anh dũng, nhân hậu. Xin trân trọng giới thiệu với bà con dân làng, bài viết của ông Nguyễn Ngọc Lân, người con quê hương Kim Bảng. 

“…Tôi sinh ra vào năm 1948, giữa một vùng quê chìm trong khói lửa chiến tranh. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang bước vào thời kỳ khốc liệt nhất. Làng quê Kim Bảng và cả xã Phú Điền ngày ấy là vùng kháng chiến, bốn bề xung quanh là các làng xã tề do địch chiếm đóng, chúng thực hiện các cuộc càn quét liên miên để khủng bố bắn giết cán bộ nhân dân các làng xã kháng chiến. Riêng làng Kim Bảng bị địch đốt phá hoàn toàn hai lần, làng xóm hoang tàn sơ xác. Mỗi lần có tin giặc về càn là mẹ tôi gồng gánh đem chị em tôi cùng dân làng chạy giặc, lớn lên một chút, mẹ dắt díu hai chị em chạy giặc bất kể ngày đêm. Tôi còn nhớ có những đêm tối, ba mẹ con cùng mọi người dưới trời mưa chạy băng qua cánh đồng lúa, bờ ruộng lầy lội ai cũng bị lấm ướt. Mỗi khi có viên đạn lửa vạch đường của giặc bắn sáng rực lên là mọi người lại cúi dạp xuống ẩn nấp. Có lẽ vì quá vất vả, mẹ tôi chọn con đường nương nhờ cửa Phật. Hàng ngày, ba mẹ con tôi ở tại chùa làng Kim Bảng cùng với gia đình Bà Cụ Chùa. Vào thời điểm đó, chùa không có sư trụ trì. Sau này, khi lớn lên được mẹ tôi và những người già cả trong làng kể chuyện. Qua tìm hiểu và cảm nhận của bản thân về ngôi chùa làng Kim Bảng. Chùa Kim Bảng có tên là Tĩnh Quang Tự, được xây dựng ban đầu từ bao giờ thì không ai rõ. Căn cứ vào thông tin từ Bảo tàng tỉnh Hải Dương (cũ), các tấm bia đá có thời gian trùng tu vào đầu thế kỷ XVI, có nghĩa là chùa xây dựng từ trước đó, có thể từ Thế kỷ XIV hoặc XV. Khoảng cuối Thế kỷ XIX, đầu Thế kỷ XX, chùa được xây dựng lần cuối do bà chủ mỏ đá ở Kinh Môn về chủ trì xây dựng.

Chùa Tĩnh Quang xưa (Chùa Kim Bảng nay) nằm ở vị trí thật đắc địa. Nơi đây là điểm giao cắt của hai tuyến giao thông thủy bộ. Đường bộ là một con đường cái rộng từ Thanh Hà qua Tiền Trung (Ái Quốc) đi qua cạnh chùa về An Bình. Theo lời kể, đó là con đường hành đạo từ chùa Diên Khánh (Thanh Hà) về chùa Trăm Gian (An Bình) đi tới Côn Sơn. Hàng tuần, hàng tháng có quan Tuần Phủ, Huyện đi lại kiểm tra bằng xe ngựa kéo. Đường thủy là một con sông nối liền từ sông Lai Vu (phía Đông huyện) chảy qua các xã của huyện Nam Sách, ra sông Thái Bình (phía Tây huyện). Đây là đường thủy giao thông huyết mạch của toàn huyện Nam Sách từ xưa cho tới thời đó. Đống Bến Đò nằm bên cạnh chùa là tụ điểm của hai tuyến giao thông thủy bộ, có quán xá, điếm canh, có bia đá lục giác quảng bá địa danh, có phản đá rộng để khách nghỉ chân (những vật này còn được lưu lại tại đây). Cảnh vật trên bến dưới thuyền, khách qua lại thật là tấp nập. Có thời kỳ hai làng bên sông: Làng Báng (Kim Bảng) phía Bắc, làng Ràm (Ngọc Trì) phía Nam, đảm nhận việc chở khách qua sông một chiều. Bên cạnh chùa, phía Đông có một ngôi miếu “Bà Cô” nằm trên đường hành đạo. Tương truyền có hai mẹ con hành khất nằm nghỉ và qua đời tại đây. Qua một đêm, mối xông kín. Hôm sau người làng thấy cho là rất thiêng, đem chôn cất và lập miếu thờ. Ngày qua tháng lại, chuyện kể rằng có khách qua đường là một thư sinh đi thi có nghỉ tối lại tại quán Đống Bến Đò biết chuyện đã đến thắp hương khấn cầu “Bà Cô” phù hộ. Nghe đâu thư sinh này kỳ thi đó đã toại ý nguyện, và quay lại xin dân làng nâng cấp miếu thờ. Đến nay dân làng đã chuyển vào trong khuôn viên chùa xây cất khang trang.

Khuôn viên chùa khá rộng, có một cái ao rông tới 3 sào được nối liền với con sông phía trước bằng một kênh đào, thuyền bè ra vào thuận tiện. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, hàng đêm đoàn thuyền chở thóc do dân ủng hộ kháng chiến được du kích thực hiện, tập kết tại chùa theo dòng sông ra sông Lai Vu chuyển về Chiến khu Đông Triều.

Do biến thiên của thời gian, cảnh vật cũng thay đổi theo. Thời kỳ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp, để cản bước tiến xâm lược của kẻ thù, quân và dân ta thực hiện chủ trương “tiêu thổ kháng chiến”, đường bộ bị phá bỏ bớt không cho xe cơ giới giặc đi lại. Do vậy con đường hành đạo cạnh chùa không còn dài rộng mà chỉ còn con đường nhỏ dành cho người đi bộ. Con sông cạnh chùa không còn là đường thủy huyết mạch của huyện Nam Sách. Tụ điểm Đống Bến Đò trở thành phế tích, chỉ còn nằm trong ký ức của người dân Kim Bảng.

Trong những năm gần đây, người dân làng Kim Bảng đồng tâm góp công góp của nhằm từng bước xây dựng, tôn tạo công trình ngôi chùa làng. Thiết nghĩ, chùa làng là một công trình Văn hóa Tâm linh đã gắn bó với người dân biết bao thăng trầm của lịch sử, là nơi gắn kết tình cảm của mọi tầng lớp nhân dân trong làng. Ngôi chùa làng đã ăn sâu vào tâm thức bao thế hệ:

“… Kim Bảng có chùa Tĩnh Quang

Thâm nghiêm, tọa lạc bên làng bên sông …”

Ngày nay, xây chùa mới, người dân làng tiếp tục kế thừa truyền thống lịch sử, địa điểm, nền chùa, hướng chùa và tên gọi từ xưa là trân trọng các thế hệ ông cha, tiếp bước xây dựng cuộc sống mới….”

Người viết bài: Nguyễn Ngọc Lân (người con quê hương Kim Bảng), tháng 10 năm 2025

Ông Nguyễn Ngọc Lân, người đội mũ thứ 2 từ trái sang, trong một buổi cùng Lãnh đạo và dân làng Kim Bảng tìm hiểu thông tin về Thầy Sư Hạnh, người trụ trì có nhiều công lao với cách mạng và dân làng Kim Bảng

Dự thảo một phương án Cảnh quan chùa Kim Bảng được con em quê hương cùng các Nhà thiết kế lên phương án

Các nhân chứng kể lại khu vực hầm bí mật trong cách mạng của Thầy Sư Hạnh tại Chùa Kim Bảng

Nơi thờ Tổ, trong đó có Ban thờ Thầy Sư Hạnh

Nhà nghiên cứu, Tiến sĩ Lê Xuân Dũng, Trường Đại học Mỹ Thuật (Hà Nội), xem và kiểm tra bia đá, có thể là “có bia đá lục giác quảng bá địa danh” trong bài viết của ông Nguyễn Ngọc Lân

Poster về Làng Kim Bảng văn hoá, Tết Âm Lịch 2025

Cảm nghĩ về bài viết của bác Nguyễn Ngọc Lân từ con em quê hương: 

Đọc bài viết “Nhớ lại và suy ngẫm – Về ngôi chùa Kim Bảng” của bác Nguyễn Ngọc Lân, chúng con – thế hệ con em quê hương hôm nay – thật sự bồi hồi và xúc động. Những dòng chữ của bác như một tấm gương soi về quá khứ, tái hiện lại hình ảnh một Kim Bảng giữa khói lửa chiến tranh, nơi con người vẫn giữ được lòng nhân hậu, kiên cường và niềm tin son sắt. Hình ảnh người mẹ gồng gánh con thơ chạy giặc, ba mẹ con nương náu nơi cửa Phật, hay cảnh chùa Kim Bảng (Tĩnh Quang Tự) trở thành điểm tập kết lương thực kháng chiến – tất cả không chỉ là ký ức của riêng một đời, mà là ký ức chung của cả một làng, một thế hệ.

Ngày nay, thế hệ đi sau chúng con càng thấm thía hơn giá trị thiêng liêng của những ký ức ấy. Chúng con tự hào khi thấy Chi bộ Đảng thôn Kim Bảng đang tích cực sưu tầm, bổ sung các chứng tích lịch sử, đặc biệt là hành trình tìm lại dấu ấn và công lao của Thầy Sư Hạnh – vị trụ trì có đóng góp lớn cho cách mạng và cho đời sống tâm linh của dân làng. Bên cạnh đó, các con em quê hương, dù ở gần hay xa, cùng nhân dân trong thôn đang đồng lòng quyên góp, góp công, góp của để tôn tạo, dựng lại ngôi Chùa Làng – như một cách nối dài mạch nguồn tâm linh, trả nghĩa với tiền nhân, và trao lại niềm tự hào cho thế hệ mai sau.

Ngôi chùa Kim Bảng hôm nay không chỉ là nơi thờ Phật, mà còn là biểu tượng của lòng đoàn kết, của đạo lý “uống nước nhớ nguồn” và của tinh thần cách mạng thấm sâu vào từng viên gạch, từng tán cây. Nhìn chùa dần hồi sinh giữa lòng quê hương đổi mới, chúng con càng thấy rõ rằng: quá khứ không bao giờ mất đi – nó đang sống trong mỗi bước chân, mỗi tấm lòng của người Kim Bảng hôm nay.

Lời cám ơn ông Nguyễn Ngọc Lân từ Hội những người yêu quý mến Làng Kim Bảng:

Hội những người yêu quý mến Làng Kim Bảng xin trân trọng gửi lời cảm ơn và kính chúc sức khỏe ông Nguyễn Ngọc Lân, mong ông luôn mạnh khỏe, minh mẫn và tiếp tục dành tâm huyết để ghi lại những trang ký ức quý giá của quê hương, đồng thời tiếp tục động viên con em quê hương ghi lại những nét vẽ, lưu bút, thông tin về Làng Kim Bảng. Hội cũng xin trân trọng cho biết sẽ ghi chép, lưu giữ và giới thiệu rộng rãi những bài viết của ông cùng mọi người người con của Kim Bảng cũng như những người yêu quý mến Làng Kim Bảng với các tác phẩm, hồi ký và tư liệu của những người con Kim Bảng ở mọi miền, như một cách tri ân quá khứ, lan tỏa niềm tự hào và nuôi dưỡng tình yêu quê hương trong mỗi thế hệ mai sau. Đặc biệt, khi đủ tư liệu, nhân chứng và được sự phê chuẩn của các cấp lãnh đạo, Hội sẽ chính thức đề xuất biên soạn và xuất bản cuốn sách “Đất và Người Kim Bảng” – một công trình nhằm lưu giữ trọn vẹn lịch sử, truyền thống, văn hóa và con người quê hương Kim Bảng, để thế hệ hôm nay và mai sau luôn có thể tìm về, tự hào và tiếp bước trên con đường mà cha ông đã gây dựng “Kim Bảng – truyền thống và tự hào”

HỘI NHỮNG NGƯỜI YÊU QUÝ MẾN LÀNG KIM BẢNG